Nikotiiniriippuvuus on nikotiinin käytöstä syntyvä keskushermoston nikotiinireseptoreiden
määrän ja toiminnan muutos, jonka seurauksena käytön lopettaminen johtaa fyysisiin
vieroitusoireisiin; farmakologisilta ja käyttäytymistä sääteleviltä tekijöiltään muiden
aineriippuvuuksien kaltainen; täyttää kansainvälisen psykiatrisen luokituksen mukaan
kemiallisen riippuvuuden kriteerit «Benowitz NL, toim. Nicotine safety and toxicity. O...»1.
Nikotiiniriippuvuus ei yksinään ylläpidä tupakointia, sillä tupakkariippuvuus tupakasta
käsittää lisäksi psyykkisen ja sosiaalisen riippuvuuden, joihin vaikuttavat ympäristö,
ihmiset, toiminta, tunteet ja muut mielihyvän kokemukset.
Diagnosoidun tupakkariippuvuuden (ICD-luokitus) tai nikotiiniriippuvuuden (DSM-IV-luokitus) elinaikainen
prevalenssi on noin 50 % nykyisillä tupakoijilla ja noin 30 % henkilöillä, jotka ovat
joskus olleet säännöllisiä tupakoijia «Hughes JR, Helzer JE, Lindberg SA. Prevalence of D...»15.
Fagerströmin lyhyen, 2 kysymyksestä muodostuvan nikotiiniriippuvuustestin (HSI) mukaan
suomalaisista aikuisista päivittäin tupakoivista
miehistä noin 20 % ja naisista 34 % on vähäisesti riippuvaisia (0–1 pistettä)
kohtalaisen riippuvuuden omaavia (2–3 pistettä) on miehistä 54 % ja naisista
53 %
Päivittäin tupakoivista suomalaisista varusmiehistä (18–26-vuotiaat) lähes
kaikki olivat vähintään kohtalaisesti nikotiinista riippuvaisia HSI:n mukaan, ja varusmiehillä
vahva tai hyvin vahva nikotiiniriippuvuus oli yhteydessä useampiin aikaisempiin lopettamisyrityksiin
«Toljamo T, Hamari A, Nieminen P ym. Young male dai...»25.
Nicotine Dependence Syndrome Scale (NDSS) on suomalaisessa väestössä testattu moniulotteinen
nikotiiniriippuvuuden mittari «Shiffman S, Waters A, Hickcox M. The nicotine depe...»20, jossa faktorianalyysi tuotti 3 nikotiiniriippuvuuden ulottuvuutta:
1. Pakonomaisuus ja ensisijaisuus
Tupakan himo, vieroitusoireet, pakonomaisuus ja tupakoinnin ensisijaisuus muihin asioihin
verrattuna
2. Jatkuvuus ja kaavamaisuus
Tupakoinnin säännöllisyys, tasaisuus ja samanlaisuus ympäristöstä ja ajankohdasta
riippumatta
Benowitz NL, toim. Nicotine safety and toxicity. Oxford University Press, New York
1998
West, R. 2006. Theory of Addiction. Oxford UK: Blackwell Publishing
Lanteri C, Hernández Vallejo SJ, Salomon L ym. Inhibition of monoamine oxidases desensitizes
5-HT1A autoreceptors and allows nicotine to induce a neurochemical and behavioral
sensitization. J Neurosci 2009;29:987-97 «PMID: 19176807»PubMed
Benowitz NL. Pharmacology of nicotine: addiction, smoking-induced disease, and therapeutics.
Annu Rev Pharmacol Toxicol 2009;49:57-71 «PMID: 18834313»PubMed
Britton J, Bates C, Channer K ym. (toim). Nicotine addiction in Britain, a report
of the Tobacco Advisory Group of the Royal College of Physicians. The Royal College
of Physicians. London, UK 2001
Benhammou K, Lee M, Strook M ym. [(3)H]Nicotine binding in peripheral blood cells
of smokers is correlated with the number of cigarettes smoked per day. Neuropharmacology
2000;39:2818-29 «PMID: 11044752»PubMed
Hellström-Lindahl E, Seiger A, Kjaeldgaard A ym. Nicotine-induced alterations in the
expression of nicotinic receptors in primary cultures from human prenatal brain. Neuroscience
2001;105:527-34 «PMID: 11516820»PubMed
DiFranza JR, Savageau JA, Fletcher K ym. Symptoms of tobacco dependence after brief
intermittent use: the Development and Assessment of Nicotine Dependence in Youth-2
study. Arch Pediatr Adolesc Med 2007;161:704-10 «PMID: 17606835»PubMed
Tautiluokitus ICD-10. Suomalainen 3. uudistettu painos Maailman terveysjärjestön (WHO)
luokituksesta ICD-10. Terveyden ja hyvinvoinnin laitos, 2011
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders,
ed. 5. American Psychiatric Association, Washington, 2013
Pietilä K, Ahtee L. [Smoking and nicotine dependence]. Duodecim 1999;115:237-9 «PMID: 11830868»PubMed
Heatherton TF, Kozlowski LT, Frecker RC ym. The Fagerström Test for Nicotine Dependence:
a revision of the Fagerström Tolerance Questionnaire. Br J Addict 1991;86:1119-27
«PMID: 1932883»PubMed
Heatherton TF, Kozlowski LT, Frecker RC ym. Measuring the heaviness of smoking: using
self-reported time to the first cigarette of the day and number of cigarettes smoked
per day. Br J Addict 1989;84:791-9 «PMID: 2758152»PubMed
Hughes JR, Helzer JE, Lindberg SA. Prevalence of DSM/ICD-defined nicotine dependence.
Drug Alcohol Depend 2006;85:91-102 «PMID: 16704909»PubMed
Peltonen M. ym. Kansallinen FINRISKI 2007-terveystutkimus. Kansanterveyslaitoksen
julkaisuja B 35/2008
Broms U ym. 2011 julkaisematon indeksitieto.
Difranza J. A new approach to the diagnosis of tobacco addiction. Addiction 2010;105:381-2
«PMID: 20402977»PubMed
West R, McEwen A, Bolling K ym. Smoking cessation and smoking patterns in the general
population: a 1-year follow-up. Addiction 2001;96:891-902 «PMID: 11399220»PubMed
Shiffman S, Waters A, Hickcox M. The nicotine dependence syndrome scale: a multidimensional
measure of nicotine dependence. Nicotine Tob Res 2004;6:327-48 «PMID: 15203807»PubMed
Broms U, Madden PA, Heath AC ym. The Nicotine Dependence Syndrome Scale in Finnish
smokers. Drug Alcohol Depend 2007;89:42-51 «PMID: 17174039»PubMed
Heloma A, Kiianmaa K, Korhonen T, Winell K (toim). Tupakka- ja nikotiiniriippuvuus.
Kirjan s.119 taulukon käännös DSM-5-määrittelyissä. Duodecim, Tallinna 2017
DiFranza JR, Wellman RJ, Savageau JA ym. What aspect of dependence does the fagerström
test for nicotine dependence measure? ISRN Addict 2013;2013:906276 «PMID: 25969829»PubMed
Pennanen M, Broms U, Korhonen T ym. Smoking, nicotine dependence and nicotine intake
by socio-economic status and marital status. Addict Behav 2014;39:1145-51 «PMID: 24727110»PubMed
Toljamo T, Hamari A, Nieminen P ym. Young male daily smokers are nicotine dependent
and experience several unsuccessful quit attempts. Scand J Prim Health Care 2012;30:183-8
«PMID: 22830506»PubMed